Oświetlenie warsztatu

Jednym z głównych czynników wpływających na wysokość na wydajność pracy oraz zapewnienie odpowiedniego bezpieczeństwa i higieny pracy jest właściwe oświetlenie miejsca jej wykonywania. Ma ono bardzo istotne znaczenie na zdrowie pracowników i ogromny wpływ na wystąpienie ewentualnych wypadków przy pracy. Niewłaściwe warunki oświetlenia w obiekcie warsztatowym wywołują wiele niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego, co prowadzi do zmęczenia oczu i pogorszenia stanu psychicznego.

Występujące na stanowiskach pracy w warsztatach samochodowych oświetlenie, można podzielić na naturalne (dzienne) i sztuczne. Zdecydowanie korzystniejszym rodzajem dla organizmu pracownika jest oświetlenie dzienne. Ze względu jednak na strefę klimatyczną naszego kraju musi być ono wspomagane oświetleniem sztucznym (elektrycznym). Ze względu na korzystny wpływ oświetlenia dziennego na stan psychofizyczny organizmu, nie należy go całkowicie zastępować oświetleniem sztucznym, lecz tylko je uzupełniać.

Podczas wykonywania czynności zawodowych w warsztatach samochodowych na poszczególnych stanowiskach pracy oświetlenie dzienne powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych zajęć oraz wymaganej przy nich dokładnościach. Występujące w warsztatach samochodowych oświetlenie dzienne może mieć charakter:

– górnego – światło dzienne pada poprzez świetliki dachowe. Jest zdecydowanie najlepszym rodzajem oświetlenia, zapewniającym równomierne oświetlenie powierzchni pomieszczenia warsztatowego;

– boczne – światło dzienne pada przez okna. Przy tym rodzaju oświetlenia przeznaczonych na pobyt stały pracowników, minimalny stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi 1/8;

– mieszane (górne i boczne jednocześnie).

Niezależnie od możliwości zapewnienia w pomieszczeniach warsztatu samochodowego oświetlenia dziennego należy zapewnić w nich również oświetlenie elektryczne. Ma być ono uzupełnieniem oświetlenia dziennego, gdy to jest niewystarczające lub niezadawalające. W przypadku oświetlenia elektrycznego wyróżnić można następujące jego rodzaje:

– ogólne – oświetlenie przestrzeni bez uwzględnienia szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jego części;

– miejscowe – oświetlenie wybranych części przestrzeni np. stanowisk pracy z uwzględnieniem szczególnych potrzeb oświetleniowych, jak zwiększenie natężenia oświetlenia itp.,

– złożone – łączące rodzaj oświetlenia ogólnego i miejscowego.

Wbrew pozorom, wybór odpowiedniego rodzaju oświetlenia do warsztatu samochodowego nie jest rzeczą łatwą. Ważny jest przede wszystkim poziom intensywności oświetlenia, ale także zdolność do wydobywania barw, barwa światła i kierunek.

Zapewnienie odpowiednich warunków oświetlenia jest związane ze spełnieniem wymagań dotyczących prawidłowych parametrów: iluminacji i kontrastu. Najkorzystniejsze dla wzroku jest światło naturalne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego. Parametry oświetlenia na stanowisku pracy zależą od precyzji wymaganej podczas wykonywania określonego rodzaju prac. Zgodnie z tymi wymaganiami oświetlenie powinno mieć natężenie:

– ogólnie w warsztacie samochodowym 200 lx (luksów),

– przy robotach blacharskich 300 lx,

– przy wykonywaniu prac montażowych np. nadwozia 500 lx, przy czym, przy pracach zgrubnych 200 lx, średnich 300 lx i dokładnych 500 lx,

– pracach lakierniczych 750 lx.

Praca mechanika, diagnosty, a zwłaszcza lakiernika samochodowego wymaga dokładnej analizy jakości widzenia, która uzależniona jest nie tylko od intensywności oświetlenia, ale także od różnych czynników dodatkowych (np. od jaskrawości obserwowanego przedmiotu, jego kontrastu z tłem i z otoczeniem, a także od barwy światła i jego zdolności do wydobywania barw z oświetlanych przedmiotów).

Oprócz natężenia światłą ważna jest także intensywność źródła światła i jego rozkład w polu widzenia pracownika. Duże powierzchnie powinny mieć jednakową jasność. Widzenie jest zdecydowanie lepsze, jeżeli w centrum pola widzenia są powierzchnie jasne, a na zewnątrz ciemne. W całym pomieszczeniu roboczym różnice jasności poszczególnych stref powinny być najwyżej 40 krotne. W związku z tym, stacjonarne stanowisko robocze, w przypadku warsztatu nie może znajdować się w takim miejscu, żeby pracownik miał stale w polu widzenia jasne okno lub kontrastujące z ciemną podłogą białe ściany lub duże przedmioty pokryte jasnym błyszczącym lakierem.

Oświetlenie ogólne w dużej mierze uzależnione jest od stanowiska pracy. Każde stanowisko w specjalny sposób warunkuje ogólne zapotrzebowanie na ilość potrzebnego światła. W przypadku stołów warsztatowych optymalne światło będzie padało na nie z boku. Korzystne jest więc w takim przypadku stosowanie oprawek do świetlówek, a w przypadku dużych warsztatów montuje się je w formie pasm świetlnych.

Wszystkie prace wymagające skupienia się na szczegółach oraz prowadzenia kontroli wymuszają zapewnienia dużej intensywności światła. Takie sytuacje wymagają zastosowania dodatkowych opraw, które będą uzupełnieniem oświetlenia ogólnego. Tego typu rodzaj oświetlenia powinien być dobrany w taki sposób, aby nie powstawało zakłócające odbicie w narzędziach, czy przedmiotach poddawanych obróbce. Wszelkiego rodzaju oprawy służące oświetlaniu stanowisk roboczych powinny być odpowiednio zabezpieczone przed szkodliwym działaniem np. opiłków, pyłów, itp. Oprawy tego typu powinny mieć odpowiedni stopień ochrony obudowy oraz powinny również ograniczać rozgrzewanie powierzchni opraw. W przypadku pomieszczeń, w których istnieje duże ryzyko wybuchu, czyli wszystkie miejsca w których są wykorzystywane lakiery, środki polerskie i kleje, oprawy powinny być odpowiednio dostosowane .

Wybór rodzaju sztucznego oświetlenia zależy od konkretnych warunków roboczych, a także od kryteriów ekonomicznych i ekologicznych. Tradycyjne żarówki z włóknami żarowymi, dobrze oddają oświetlenie barwy, lecz należą do najbardziej energochłonnych urządzeń oświetleniowych i w związku z tym są obecnie eliminowane z użytku. Ich poważną wadą optyczną jest fakt, że wydajność świetlna maleje stopniowo w miarę zużywania się włókien.

Przy stanowiskach wymagających rozpoznawania zróżnicowanej kolorystyki, najkorzystniej jest zastosowanie jeszcze lepszymi, pod tym względem, żarówkami halogenowymi, umieszczonymi zarówno w oprawach stacjonarnych, jak również i przenośnych reflektorach, ustawianych stabilnie na regulowanych wspornikach. Tego typu oświetlenie wyposażone jest zwykle w odbłyśniki paraboliczne, które emitują światło w formie stożkowej wiązki o kącie wynoszącym 12-30⁰ i przeznaczone są zwłaszcza do lokalnego oświetlenia wybranych stref, np. poszczególnych partii samochodowych podwozi lub przedmiotów znajdujących się w głębi komory silnika.

Ze względu bezpieczeństwa i higieny pracy do wykonywania czynności warsztatowych, najkorzystniejsze są halogeny niskonapięciowe (12V lub 24 V), z tzw. zmiennym ustawieniem, zmniejszającym do minimum promieniowanie cieplne. Świetlówki standardowe są powszechnie stosowane do oświetlenia ogólnego pomieszczeń roboczych. Na ogół nie nadają się za bardzo do tego celu, ze względu na stosunkowo niski wskaźnika oddawania barw i męcząco oscylujące światło. Popularne są jednak w warsztatach, ze względu na oszczędność zużycia energii elektrycznej. Nadają się one do wykonywania pobieżnych przeglądów podwozia.

Do wykonywania prac obsługowo- naprawczych nadają się gorzej, w związku z absorbowaniem jednej ręki lub koniecznością podwieszenia na mechanicznym lub magnetycznym zaczepie. Mają bowiem tendencję do kołysania się. Kłopotliwe jest również w tym przypadku korzystanie z długich kabli zasilających.

W przypadku oświetlenia kanałowego, najkorzystniejsze są wydajne i oszczędne lampy diodowe. Święcą one światłem bocznym lub czołowym. Dostępne są w wersjach bezprzewodowych, zasilane bateriami lub akumulatorami wielokrotnego użytku. Przy wyborze konkretnego rodzaju lampy ręcznej trzeba zwrócić uwagę nie tylko na właściwości optyczne i funkcjonalne, lecz także na materiał oprawy. Powinien on być odporny na działanie wysokich temperatur, rozpuszczalników organicznych, olejów i smarów, ale także odznaczać się wysoką wytrzymałością mechaniczną.

Stosowane są coraz częściej w technice warsztatowej tzw. świetlóki kompaktowe, które dzięki swej konstrukcji dają się stosować zamiennie z żarówkami tradycyjnymi, od których są znacznie bardziej energooszczędne (świetlówka 5 W zastępuje żarówkę 25 W, a świetlówka 32 W, żarówkę 150 W).

Wyższa sprawność przetwarzania energii elektrycznej na  świetlną powoduje, że wydziela ona pięciokrotnie mniej ciepła niż  żarówka z włóknami. Dodatkową zaletą jest ich trwałość , wynosząca od 8000 do 12000 godzin pracy (żarówki tradycyjne, nie przekraczają 1000 godzin). Świetlówki kompaktowe należy stosować, gdy wymagane jest oświetlenie długotrwałe i ciągłe.

Autor: mgr Andrzej Kowalewski